Czy posiadanie dowodu kolekcjonerskiego jest legalne to pytanie, które nurtuje wiele osob zainteresowanych tego typu dokumentami. W dobie powszechnego dostepu do internetu, mozliwośc zamówienia dokumentow łudząco podobnych do oficjalnych budzi wiele watpliwosci prawnych. Kwestia ta stała się szczególnie istotna po zmianach w przepisach, które miały ukrocić proceder handlu replikami dokumentow publicznych. W tym artykule wyjaśnimy, jak wygląda sytuacja prawna osób posiadajacych tzw. „dokumenty kolekcjonerskie” i jakie konsekwencje moze nieść za sobą ich używanie.

Rynek dokumentów kolekcjonerskich kwitnie mimo wprowadzonych w 2019 roku przepisów. W internecie bez trudu można znaleźć oferty sprzedaży replik dowodów osobistych, praw jazdy czy nawet paszportów. Ceny wahają się od kilkuset do nawet kilku tysięcy złotych, w zależności od jakości wykonania i zastosowanych zabezpieczeń. Sprzedawcy często podkreślają, że ich produkty służą wyłącznie celom kolekcjonerskim lub są rekwizytami teatralnymi, ale rzeczywistośc bywa zupełnie inna.

 

Czy posiadanie dowodu kolekcjonerskiego jest legalne według polskiego prawa?

W świetle polskiego prawa sama kwestia posiadania repliki dokumentu jest skomplikowana. Ustawa o dokumentach publicznych z 22 listopada 2018 roku (która weszła w życie w lipcu 2019 roku) wprowadziła przepisy dotyczace replik dokumentów. Zgodnie z art. 58 tej ustawy: „Kto wytwarza, oferuje, zbywa lub przechowuje w celu zbycia replikę dokumentu publicznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.

Co istotne, ustawa penalizuje produkcje, oferowanie, sprzedaż i przechowywanie w celu sprzedaży replik, ale nie samo ich posiadanie przez osobę fizyczną, która nie zamierza ich zbywać. To tworzy pewną szarą strefę w przepisach, którą wykorzystuja zarówno sprzedawcy, jak i nabywcy dokumentów kolekcjonerskich.

Jednakże trzeba pamietac, że chociaż samo posiadanie takiego dokumentu nie jest zabronione, to już posługiwanie się nim jako autentycznym jest przestepstwem. Kodeks karny w art. 270 §1 stanowi: „Kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesiecy do lat 5”.

Warto zauważyć, że prawo karne przewiduje również karalność przygotowania do posługiwania się podrobionym dokumentem. Oznacza to, że samo posiadanie takiego dokumentu z zamiarem wykorzystania go w przyszłości może zostać uznane za przestepstwo.

 

Co grozi za posługiwanie się dowodem kolekcjonerskim?

Konsekwencje posługiwania się fałszywym dokumentem moga byc bardzo powazne. Jak już wspomniano, grozi za to kara pozbawienia wolnosci do 5 lat. Jednak to nie wszystko. W zalezności od celu, w jakim użyto podrobionego dokumentu, sprawca może odpowiadać również za inne przestępstwa:

1. Oszustwo – jeśli używając fałszywego dokumentu, ktoś doprowadził inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia mieniem (np. wyłudził kredyt), grozi mu kara do 8 lat pozbawienia wolności.
2. Prowadzenie pojazdu bez uprawnień – jeśli ktoś posługuje się „kolekcjonerskim” prawem jazdy, będzie odpowiadal również za prowadzenie pojazdu bez uprawnień, co jest zagrożone karą aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny nie niższej niż 1500 złotych.
3. Odpowiedzialnosc cywilna – w przypadku spowodowania wypadku z uzyciem podrobionego prawa jazdy, ubezpieczyciel może odmówić wypłaty odszkodowania, a sprawca będzie musiał pokryć wszystkie szkody z własnej kieszeni.

Przykład z życia: Józef Kruk, którego historie opisała „Gazeta Wyborcza”, stracił ponad milion złotych, gdy oszust posługujący sie podrobionym dowodem osobistym z jego danymi wymieniał kartę SIM i uzyskał dostęp do jego konta bankowego. To pokazuje, jak powazne mogą być konsekwencje używania dokumentów kolekcjonerskich nie tylko dla ich posiadaczy, ale także dla osób, których dane zostały wykorzystane.

 

Dlaczego ludzie kupują dokumenty kolekcjonerskie mimo ryzyka?

Mimo oczywistego ryzyka prawnego, zainteresowanie zakupem dokumentów kolekcjonerskich nie słabnie. Co skłania ludzi do ich nabywania?

1. Trudności z uzyskaniem oryginalnego dokumentu – niektórzy nie są w stanie zdać egzaminu na prawo jazdy albo stracili uprawnienia z powodu wykroczeń drogowych.
2. Chęć ukrycia prawdziwej tożsamości – osoby chcące uniknąć zidentyfikowania mogą posługiwać się fałszywymi dokumentami.
3. Cel przestępczy – oszuści wykorzystują podrobione dokumenty do wyłudzeń kredytów, zakładania firm na cudze dane czy nawet sprzedaży nieruchomości.
4. Nieletni chcący kupić alkohol lub wejść do klubu – młode osoby czasem sięgają po fałszywe dowody, by ominąć ograniczenia wiekowe.

Warto zaznaczyć, że od 2022 roku funkcjonuje również aplikacja mObywatel, która jest cyfrowym odpowiednikiem dowodu osobistego. Niestety, i w tym przypadku pojawiły się w internecie fałszywe wersje aplikacji, które można kupić już za około 20 zł. Istnieją również droższe opcje, umożliwiające korzystanie z pełnej repliki aplikacji.

 

Jak rozpoznać dokument kolekcjonerski?

Dla przeciętnego człowieka odróżnienie dokumentu kolekcjonerskiego od oryginału może być trudne, szczególnie jeśli mówimy o wysokiej jakości falsyfikacie. Są jednak pewne cechy, ktore mogą pomóc w identyfikacji:

1. Intensywnosc kolorów – podróbki często mają bardziej jaskrawe kolory niż oryginały.
2. Jakość hologramów – w oryginalnych dokumentach hologramy dają wrażenie trójwymiarowości, czego często brakuje w falsyfikatach.
3. Elementy wypukłe – w prawdziwym dowodzie osobistym pewne elementy są wyczuwalne dotykiem, np. nazwisko posiadacza czy litery „DO” w alfabecie Braille’a.
4. Zachowanie pod różnymi kątami – oryginalne dokumenty mają elementy zmieniające kolor w zależności od kąta patrzenia.
5. Zachowanie w świetle UV – autentyczne dokumenty mają specjalne oznaczenia widoczne tylko w świetle ultrafioletowym.

Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych zaleca, by w celu weryfikacji autentyczności dowodu:

• przyglądać się dokumentowi pod światło (powinny być widoczne litery RP)
• oglądać dokument pod różnymi kątami
• sprawdzać elementy wyczuwalne dotykiem
• używać lupy do sprawdzenia mikrodruków
• weryfikować dokument w świetle UV

 

Jak się chronić przed negatywnymi skutkami dokumentów kolekcjonerskich?

Dokumenty kolekcjonerskie stanowia zagrożenie nie tylko dla ich posiadaczy, ale także dla osób, których dane mogą zostać wykorzystane do stworzenia falsyfikatu. Jak się przed tym chronić?

1. Zachowaj ostrożność udostępniając swoje dane – nigdy nie wysyłaj skanów swoich dokumentów osobom, których nie znasz lub co do których nie masz pełnego zaufania.
2. Monitoruj swoją historię kredytową – usługi oferowane przez BIK (Biuro Informacji Kredytowej) pozwalają na otrzymywanie alertów, gdy ktoś próbuje zaciągnąć kredyt na Twoje dane.
3. Zastrzeż swój numer PESEL – od 17 listopada 2023 roku mozliwe jest zastrzeżenie numeru PESEL w aplikacji mObywatel lub w dowolnym urzędzie gminy. Dzięki temu utrudnisz oszustom wyłudzenie kredytu na Twoje dane.
4. Korzystaj z usług typu ChronPESEL – serwisy takie jak ChronPESEL.pl oferują dodatkową ochronę przed wyłudzeniami.
5. Reaguj natychmiast na podejrzane sytuacje – jeśli otrzymasz SMS o wymianie karty SIM, której nie zlecałeś, natychmiast skontaktuj się z operatorem i bankiem.

Przykład: Pan Tomasz Krajewski, zajmujący się bezpieczeństwem informatycznym, zamówil dokument kolekcjonerski na fikcyjne dane „Pawła Kozłowskiego”, by pokazać, jak łatwo można uzyskać taki falsyfikat. Otrzymał go w ciągu zaledwie 22 godzin od złożenia zamówienia. Dokument posiadał wszystkie zabezpieczenia, które są stosowane w oryginalnych dowodach osobistych.

 

Czy ustawa rozwiązała problem dokumentów kolekcjonerskich?

Mimo wprowadzenia w 2019 roku ustawy zakazujacej produkcji i sprzedaży replik dokumentów, problem nadal istnieje. Sprzedawcy znaleźli sposoby na omijanie przepisów:

1. Przeniesienie działalności za granicę – firmy zajmujące się produkcją dokumentów kolekcjonerskich często działają poza granicami Polski, co utrudnia ich ściganie.
2. Zmiana nazewnictwa – zamiast „dokumentów kolekcjonerskich” oferują „rekwizyty teatralne” lub „filmowe”.
3. Nowe modele biznesowe – niektórzy oferują dokumenty jako „prezent” przy zakupie innych produktów.
4. Wykorzystanie kryptowalut – płatności w bitcoinach są trudne do śledzenia, co utrudnia identyfikację zarówno sprzedających, jak i kupujących.

Warto podkreślić, że problem dotyczy nie tylko Polski. W wielu krajach europejskich istnieją podobne regulacje prawne, jednak handel fałszywymi dokumentami kwitnie również tam.

Czy posiadanie dowodu kolekcjonerskiego jest legalne? Z technicznego punktu widzenia, samo posiadanie takiego dokumentu bez zamiaru używania go jako autentycznego nie jest bezpośrednio penalizowane przez polskie prawo. Jednak granica miedzy zwykłym posiadaniem a przygotowaniem do posługiwania się nim jest bardzo cienka i łatwo ją przekroczyć.

Należy pamietac, że jakiekolwiek użycie takiego dokumentu w celu wprowadzenia kogoś w błąd stanowi przestępstwo zagrożone surowymi karami. Ponadto, nabywając taki dokument, wspieramy nielegalny proceder, który może przyczyniać się do poważnych przestępstw finansowych i kradzieży tożsamości.

Jedynym bezpiecznym i legalnym sposobem posiadania dokumentow tożsamości jest ich uzyskanie poprzez oficjalne, państwowe kanały. Wszelkie „alternatywne metody” mogą prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych i finansowych.