Na przestrzeni ostatnich kilku lat obserwujemy niepokojący wzrost przypadkow oszustw finansowych z wykorzystaniem tzw. dokumentów kolekcjonerskich. Zjawisko to, znane wczesniej głównie specjalistom ds. bezpieczenstwa, stało się realnym problemem dla banków, instytucji finansowych i zwykłych obywateli. Rok 2025 przyniósł nowe, jeszcze bardziej wyrafinowane metody wykorzystania kolekcjonerskich dowodów osobistych do celow przestępczych. Przyjrzyjmy się temu zjawisku z bliska.
Jak pokazują najnowsze dane Centralnego Biura Zwalczania Cyberprzestępczości, tylko w pierwszym kwartale 2025 roku odnotowano ponad 3200 przypadków oszustw z uzyciem sfałszowanych dokumentów kolekcjonerskich, co stanowi wzrost o 46% w porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego. Co niepokojące, skutecznosc tych oszustw również wzrosła – średnia kwota wyłudzona w jednym przestępstwie wynosi obecnie 27 500 zł, podczas gdy jeszcze dwa lata temu było to około 15 000 zł.
Kolekcjonerskie dowody osobiste, sprzedawane legalnie jako pamiątki czy gadżety, stały się pożądanym “surowcem” dla przestępców. Wyposażone w niektóre elementy zabezpieczen przypominające oficjalne dokumenty, mogą być modyfikowane i wykorzystywane przez oszustów. Problem jest na tyle poważny, ze w marcu 2025 roku Ministerstwo Spraw Wewnetrznych i Administracji zapowiedziało prace nad nowa regulacją, która miałaby ograniczyć dostępność takich dokumentów.
Ewolucja technik fałszowania dokumentów kolekcjonerskich
“Jeszcze 3-4 lata temu oszuści wykorzystywali głównie prymitywne metody fałszowania dokumentów” – wspomina nadkom. Piotr Wiśniewski z Wydziału do Walki z Przestępstwami Gospodarczymi. “Dziś mamy do czynienia z prawdziwą rewolucją technologiczną w swiecie oszustw dokumentowych”.
Z analizy przechwyconych przez polskie służby fałszywych dokumentow wynika, że przestępcy stosują coraz bardziej zaawansowane techniki modyfikacji dokumentów kolekcjonerskich:
- Hybrydyzacja dokumentu – Metoda polegająca na łączeniu elementow oryginalnego dokumentu kolekcjonerskiego z częściami prawdziwego, skradzionego dowodu osobistego. W 2025 roku technika ta została udoskonalona poprzez wykorzystanie specjalistycznych klejów polimerowych, niewykrywalnych standardowymi metodami.
- Skanowanie i retusz cyfrowy – Dzięki dostępności skanerów 3D wysokiej rozdzielczości, oszuści są w stanie stworzyć idealne cyfrowe kopie dokumentów kolekcjonerskich, które następnie modyfikują i drukują na zaawansowanych drukarkach UV.
- Modyfikacja hologramów – Najnowszym trendem jest wykorzystanie techniki transferu hologramów z dokumentów kolekcjonerskich i nakładanie ich na fałszywe dowody osobiste. “Ta technika jest szczegolnie niebezpieczna, gdyż hologram przechodzi podstawowe testy autentyczności” – wyjaśnia ekspert ds. bezpieczeństwa dokumentów, dr Anna Kowalska.
- Wykorzystanie technologii blockchain – Paradoksalnie, technologia mająca zwiększać bezpieczenstwo, stała się narzędziem w rękach oszustów. Przestępcy wykorzystują certyfikaty blockchain do uwiarygodniania sfałszowanych dokumentów kolekcjonerskich.
Według danych policyjnych, w ponad 67% przypadków oszuści wykorzystują dokument kolekcjonerski jako bazę, którą następnie modyfikują, dostosowując do swoich potrzeb. “To jest punkt wyjścia – legalnie zakupiony dokument kolekcjonerski, który przechodzi metamorfozę w rękach specjalistów od fałszerstw” – tłumaczy prokurator Marek Nowak, zajmujący się zwalczaniem przestępstw gospodarczych.
Statystyki i skala problemu w latach 2023-2025
Najnowszy raport Zwiazku Banków Polskich “Bezpieczeństwo dokumentowe w sektorze finansowym 2025” przynosi alarmujące dane dotyczące skali procederu:
- 8700 zgłoszonych prób wyłudzeń z użyciem zmodyfikowanych dokumentów kolekcjonerskich w 2024 roku (wzrost o 32% r/r)
- 178 mln zł – łączna wartość udaremnionych wyłudzeń
- 87 mln zł – szacunkowa wartość skutecznych oszustw
- 21% – odsetek prób oszustw, które nie zostały wykryte przez standardowe procedury weryfikacji
“To, co najbardziej niepokoi, to rosnaca skutecznośc tych przestępstw” – komentuje prof. Jerzy Zieliński z Instytutu Kryminalistyki. “W 2023 roku tylko 12% prób oszustwa z uzyciem dokumentów kolekcjonerskich kończyło się powodzeniem dla przestępców. W 2024 roku było to już 18%, a w pierwszym kwartale 2025 obserwujemy wzrost do alarmującego poziomu 21%”.
Geograficzna analiza zjawiska wskazuje, że najwięcej przypadków oszustw z wykorzystaniem dokumentów kolekcjonerskich odnotowano w województwach:
- mazowieckim (32% wszystkich przypadków)
- małopolskim (17%)
- wielkopolskim (14%)
- dolnośląskim (11%)
Eksperci zwracają uwagę, że o ile w 2023 roku większość oszustw koncentrowała się w dużych miastach, o tyle od 2024 roku obserwuje się niepokojacy trend przenoszenia działalności przestępczej do mniejszych miejscowosci, gdzie świadomość problemu i procedury weryfikacji mogą być mniej rygorystyczne.
Najczęstsze scenariusze oszustw z wykorzystaniem dokumentów kolekcjonerskich
Analiza przypadków z ostatniego roku pozwala wyodrębnić kilka typowych scenariuszy, w ktorych wykorzystywane są sfałszowane dokumenty kolekcjonerskie:
Wyłudzenia kredytów i pozyczek
Najczęstszy scenariusz (62% przypadków) polega na wykorzystaniu zmodyfikowanego dokumentu kolekcjonerskiego do zaciągnięcia kredytu lub pożyczki. “Przestępcy preferują mniejsze instytucje finansowe, szczególnie te oferujące szybkie pożyczki online z uproszczoną procedura weryfikacji” – wyjaśnia Katarzyna Majewska, analityczka rynku finansowego.
Typowy modus operandi wygląda następująco:
- Zakup dokumentu kolekcjonerskiego przez internet
- Modyfikacja danych osobowych i zabezpieczeń
- Stworzenie fałszywego profilu w mediach społecznościowych dla uwiarygodnienia tożsamości
- Złożenie wniosku o pożyczkę online
- Odbiór środków przez słupy finansowe lub na konta założone na skradzione dane
Oszustwa przy wynajmie nieruchomości
Rosnacym problemem (17% przypadków) są oszustwa przy wynajmie mieszkań i domów. “Dokument kolekcjonerski po modyfikacji służy do uwiarygodnienia fałszywej tożsamości oszusta, który podpisuje umowe najmu, pobiera kaucje, a następnie znika” – tłumaczy komisarz Agnieszka Wiśniewska z Komendy Stołecznej Policji.
Wyłudzenia ubezpieczeń
Nowym trendem w 2025 roku (11% przypadków) jest wykorzystanie zmodyfikowanych dokumentów kolekcjonerskich do wyłudzeń odszkodowań ubezpieczeniowych. Schemat działania jest zazwyczaj następujący:
- Zakup polisy ubezpieczeniowej na fikcyjną osobę (z wykorzystaniem sfałszowanego dokumentu)
- Symulacja zdarzenia ubezpieczeniowego (wypadek, kradzież)
- Zgłoszenie szkody i próba wyłudzenia odszkodowania
“Ten rodzaj przestępstwa jest szczególnie trudny do wykrycia, gdyż oszuści często wykorzystują prawdziwe zdarzenia, tylko przypisują je do fikcyjnych osob” – wyjaśnia Tomasz Kowalski, ekspert ds. bezpieczenstwa w jednej z firm ubezpieczeniowych.
Oszustwa inwestycyjne
W 2025 roku zaobserwowano również wzrost liczby oszustw inwestycyjnych (8% przypadków), gdzie zmodyfikowane dokumenty kolekcjonerskie służą do tworzenia fikcyjnych tożsamości “doradców inwestycyjnych” czy “brokerów”. Przestępcy wykorzystują te fałszywe tożsamości do uwiarygodnienia nieistniejących platform inwestycyjnych.
Metody wykrywania sfałszowanych dokumentów kolekcjonerskich
W odpowiedzi na rosnące zagrożenie, instytucje finansowe i organy ścigania rozwijają nowe metody wykrywania sfałszowanych dokumentów kolekcjonerskich. Jak podkreśla dr hab. Maria Kowalczyk z Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji, “klasyczne metody weryfikacji dokumentów okazują się niewystarczające w konfrontacji z nowymi technikami fałszerstw.”
Systemy biometryczne nowej generacji
Największą skuteczność (87% wykrywalności) wykazują zaawansowane systemy biometryczne, które nie tylko weryfikują zgodność danych z dokumentu z cechami fizycznymi osoby, ale również analizują mikroekspresje twarzy podczas procesu weryfikacji. “System jest w stanie wykryc zwiększony poziom stresu, charakterystyczny dla osoby próbującej dokonać oszustwa” – wyjaśnia dr inż. Paweł Nowak, twórca jednego z takich systemów.
Analiza spektralna
Obiecujące wyniki (74% wykrywalności) daje również analiza spektralna dokumentów, pozwalająca na wykrycie różnic w składzie chemicznym farb i materiałow użytych w oryginalnych dokumentach i ich podróbkach. “Każdy dokument ma swój unikalny ‘odcisk spektralny’, który trudno idealnie odwzorować” – tłumaczy prof. Andrzej Zając z Politechniki Warszawskiej.
Sztuczna inteligencja w wykrywaniu fałszerstw
Od końca 2024 roku coraz więcej instytucji wdraża systemy oparte na sztucznej inteligencji, które analizują dokumenty pod kątem nieprawidłowości niewidocznych dla ludzkiego oka. “Nasz system jest w stanie wykryć nawet najdrobniejsze niezgodności w mikrodrukach czy wzorach giloszowych” – chwali się Marek Lewandowski, CEO firmy DocSecure, dostarczającej takie rozwiązania.
Centralna baza dokumentów kolekcjonerskich
W lutym 2025 roku uruchomiono pilotażowy program Centralnej Bazy Dokumentów Kolekcjonerskich, która gromadzi dane o legalnie sprzedawanych dokumentach kolekcjonerskich. “Dzięki temu banki i inne instytucje mogą szybko zweryfikować, czy przedstawiony im dokument nie jest zmodyfikowaną wersją dokumentu kolekcjonerskiego” – wyjaśnia Joanna Malinowska z Ministerstwa Cyfryzacji.
Prawne aspekty przeciwdziałania oszustwom z wykorzystaniem dokumentów kolekcjonerskich
Istniejące ramy prawne okazują się niewystarczające wobec rosnącej skali problemu. Jak zauważa mecenas Krzysztof Wiśniewski, specjalizujący się w prawie karnym gospodarczym, “obowiązujące przepisy nie nadążają za ewolucją technik przestępczych.”
Planowane zmiany legislacyjne
W odpowiedzi na rosnące zagrożenie, w marcu 2025 roku do Sejmu trafił projekt ustawy o przeciwdziałaniu oszustwom dokumentowym, który przewiduje m.in.:
- Zaostrzenie kar za fałszowanie dokumentow (do 10 lat pozbawienia wolności)
- Wprowadzenie rejestru producentów dokumentów kolekcjonerskich
- Obowiązkowe oznaczanie dokumentów kolekcjonerskich napisem “SPECIMEN” o określonych parametrach
- Zakaz sprzedaży internetowej dokumentów kolekcjonerskich bez weryfikacji tożsamości nabywcy
“Te zmiany mają szanse istotnie ograniczyć proceder, ale kluczowe będzie ich skuteczne egzekwowanie” – komentuje dr Agnieszka Kowalska z Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.
Współpraca międzynarodowa
Ponieważ problem ma charakter transgraniczny (według danych CBZC 29% zmodyfikowanych dokumentów kolekcjonerskich pochodzi z zagranicy), kluczowa jest wzmożona wspołpraca międzynarodowa. W kwietniu 2025 roku powołano specjalną jednostkę w ramach Europolu, zajmującą się koordynacją działań przeciwko oszustwom dokumentowym.
“Przestępczość nie zna granic, dlatego nasze działania również muszą mieć charakter międzynarodowy” – podkreśla nadkom. Tomasz Kowalski, polski oficer łącznikowy w Europolu. “Tylko dzięki szybkiej wymianie informacji między państwami członkowskimi jesteśmy w stanie skutecznie zwalczać te przestępstwa.”